بهداشت زخم‌های پوستی در حفظ سلامت و زیبایی ما اهمیت دارد. وقتی بدن دچار زخم می‌شود، منابع مهمی را صرف ترمیم آن و مقابله با عفونت می‌کند.
پیش از آن که به عوامل دخیل در سرعت التیام زخم‌ها بپردازیم، لازم است بدانیم این پدیده چگونه رخ می‌دهد و چگونه بهبود می‌یابد.
چه چیزی باعث زخم می شود؟
پوست بزرگ‌ترین عضو بدن انسان است؛ عضوی تغییرپذیر که در تمام طول زندگی همواره در معرض خطر است. سایش، کشش، تابش آفتاب، آلودگی هوا، تغییرات دمایی و بسیاری ضربات دیگر به‌صورت مداوم پوست را آزار می‌دهند. وقتی شدت این ضربات بیش از تحمل پوست باشد، دچار زخم می‌شویم. زخم‌ها را به طرق مختلف دسته‌بندی می‌کنند:
- زخم سرباز / سربسته: زخم‌های سرباز به زخم‌هایی گفته می‌شود که بافت زیرین پوست بیرون زده و در معرض شرایط محیطی است. زخم‌های سربسته آسیب‌هایی هستند که در آنها اعضا و بافت‌های زیر پوست در آنها بیرون نزده است.
- زخم‌های حاد / مزمن: این دسته‌بندی بر اساس مدت زمان ترمیم زخم انجام می‌گیرد. زخم‌های حاد معمولا بدون پیچیدگی‌های پزشکی، در مدت زمان نسبتاً قابل پیش‌بینی بهبود می‌یابند. التیام زخم‌های مزمن معمولا مدت بیشتری طول می‌کشد و با پیچیدگی‌هایی همراه است.
- زخم‌های تمیز / آلوده: زخم‌های تمیز فاقد هرگونه اشیاء خارجی یا آلاینده‌ها هستند. زخم‌های آلوده یا عفونی ممکن است محتوی آلودگی‌های محیطی و یا اشیاء خارجی باشند.
سه مرحله ترمیم یک زخم
عموماً التیام یافتن یک زخم در طی سه مرحله انجام می‌گیرد. باید توجه داشت بهبودی یک زخم لزوماً به صورت متوالی این مراحل را طی نمی‌کند و ممکن است یک زخم تا درمان کامل برخی از این مراحل را به جلو یا عقب برگردد.
در فاز التهابی، پاسخ طبیعی بدن به زخم، التهاب است و با شکل‌گیری یک لخته برای جلوگیری از خون‌ریزی همراه است. رگ‌های خونی گشادتر می‌شوند تا سلول‌های مورد نیاز (از جمله آنتی‌بادی‌ها، گلبول‌های سفید، فاکتورهای رشد، آنزیم‌ها و مواد مغذی) سریع‌تر به منطقه زخم‌خورده برسند.
در فاز تکثیر زخم در مرحله بازسازی است. زخم در این مرحله منقبض می‌شود و شبکه جدیدی از رگ‌های خونی در اطراف آن ساخته می‌شود تا اکسیژن و مواد مغذی به بافت زخمی برسد. در شرایط طبیعی التیام زخم‌ها، بافت به رنگ صورتی یا قرمز است، ترکیب رنگ آن یکدست است و به سادگی دچار خون‌ریزی نمی‌شود. بافت تیره می‌تواند نشانه عفونت باشد. در مراحل پایانی این فاز، سطح زخم با سلول‌های پوستی نو پوشش می‌یابد.
نهایتاً و در فاز تکمیلی، وقتی زخم به طور کامل بسته می‌شود اسکار ناشی از آن تدریجاً شروع به محو شدن می‌کند. این تجدید ظاهر زخم ممکن است سه هفته تا یک سال و گاه بیشتر طول بکشد. البته ناحیه زخم‌شده پوست در مقایسه با دیگر بخش‌های آن ضعیف‌تر خواهد ماند. به طور متوسط پوست پس از ترمیم، 80% توان خود را باز می‌یابد.
هفت عامل مؤثر در بهبود زخم ها
همانطور که گفته شد ترمیم زخم‌ها مسیری یک‌طرفه نیست و ممکن است بین فازهای گفته‌شده، پوست به جلو یا عقب حرکت کند؛ نحوه طی این مسیر به عوامل متعددی بستگی دارد.
سن: تمامی بخش‌های بدن تحت تأثیر پدیده پیری هستند و ساختار و عملکرد پوست هم از این قاعده مستثنی نیست. در طی پیری، همه فعالیتهای بدن از جمله فازهای ترمیم زخم کندتر می‌شوند. پوست نازک‌تر می‌شود و بدن عملکرد التهابی کمتری نشان می‌دهد. به‌عبارت دیگر با بالا رفتن سن، پوست مستعد وارد شدن صدمه شده و در صورت آسیب دیدن دیرتر التیام می‌یابد.
تغذیه: تغذیه صحیح در ترمیم بهینه زخم‌ها نقش قابل‌توجهی دارد. اگر مواد مغذی مورد نیاز برای ترمیم و بازسازی زخم به بدن نرسد قادر به ترمیم زخم نخواهد بود.
چاقی: احتمال بروز عفونت در زخم‌های افرادی که 20% یا بیشتر از وزن ایده‌آل بدنشان سنگین‌تر هستند، بیشتر است.
آسیب‌های مکرر: اگر دچار زخم‌های متوالی شده باشید و یا ترومای شدید تجربه کرده باشید (برای مثال جراحی)، مکانیسم دفاعی بدن‌تان محدود شده و روند ترمیم زخم کند خواهد شد.
میزان رطوبت پوست: پوست ما برای زنده ماندن نیازمند مقدار کافی مایعات و رطوبت است. اگر پوست شما مستعد خشکی است –که در سنین بالا شایع است- خطر ایجاد ضایعات پوستی، عفونت، و ضخیم‌تر شدن پوست وجود دارد. این عوامل باعث اختلال در روند ترمیم زخم‌ها می‌شوند. از سوی دیگر اگر پوست بیش از حد در معرض رطوبت باشد، خطر پیدایش عفونت‌ها و ماسراسیون بیشتر می‌شود. بر این اساس لازم است رطوبت اطراف زخم به اندازه درست باشد.
شرایط مزمن: بیماری‌های مزمن تأثیر مستقیم در توانایی طبیعی بدن برای التیام زخم‌ها دارند. عوارض قلبی-عروقی از جمله تأثیرگذارترین این عوارض هستند. البته دیابت و بیماری‌های سیستم ایمنی بدن نیز می‌توانند ترمیم زخم‌ها را کندتر کنند.
مصرف دارو: برخی داروهای مصرفی بیمار ممکن است بهبود زخم‌ها را با مشکل مواجه کند. برای مثال بر اساس تحقیقات منتشر شده توسط آکادمی جراحان ارتوپد آمریکا، داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی که معمولا برای آرتروز تجویز می‌شوند و یا به شکل داروهای متعارفی مانند آسپرین و ایبوپروفن عرضه می‌شوند، فاز التهابیِ ترمیم زخم را دچار اخلال می‌کنند.
داروهای ضد انعقاد خون می‌توانند جلوی شکل‌گیری لخته را در زخم بگیرند. مصرف داروهای Immunosuppressive مثل کورتون، سیکلوسپورین و غیره (مثلا در افرادی که شیمی‌درمانی انجام می‌دهند و افرادی که عضو پیوندی دریافت کرده‌اند) منجر به تضعیف سیستم ایمنی بدن و افزایش احتمال بروز عفونت می‌شود.
در صورت التیام نیافتن زخم، به پزشک متخصص مراجعه کنید
در صورتی که زخم‌های روی پوست بدن‌تان التیام نمی‌یابد و یا وضعیت آن رو به وخامت است، لازم است به پزشک متخصص مراجعه کنید. فراموش نکنید که سهل‌انگاری در این مورد می‌تواند روند بهبود زخم را پیچیده‌تر کند.